3.3 Euregionale cultuur

In dit hoofdstuk gaan we ons bezig houden met een begrip dat we allemaal kennen, maar waar de beschrijving niet altijd helder van is. De afbakening van dit begrip is lastig, zeker als we het voor 3 landen en 5 taalgebieden moeten gaan definiëren. We gaan in dit hoofdstuk eens verder verdiepen in het begrip Cultuur. De overeenkomsten die we tegenkomen in de regio, maar misschien nog wel leuker om te ontdekken, de verschillen die we in deze kleine regio tegenkomen.

Als we het begrip wat beter gaan bekijken dan is het geven van een juiste omschrijving van het simpele woordje cultuur toch redelijk lastig. Het werd bij de Romeinen reeds gebruikt om aan te geven dat woeste gronden ontgonnen werden en “in cultuur” werd gebracht. In die context gaat het dan om gebruikte methoden in de landbouw. Tegenover het begrip cultuur staat dan de (niet door mensen aangetaste) natuur.

Maar een andere en bredere omschrijving gaat over “alle menselijke activiteiten die een samenleving haar structuur en identiteit geven.” We hebben het dan over de cultuur met de elementen taal, religie, wetenschap, gewoonten, levensstijl en de normen en waarden van een groep of volk. Cultuur bestaat uit zaken die we doen en maken, eten, of geloven. Maar het kunnen ook ideeën zijn. Of tradities. En in een regio met 3 landen, zijn er veel verschillen te vinden. Maar ook zeker mooie overeenkomsten. En op een aantal van deze elementen zoomen we dit hoofdstuk in.

Eenieder kent de tapas uit Spanje, of de pizza uit Italië. Eten is een onderdeel van de cultuur. Een Nederlandse leerling die op bezoek gaat bij een Duitse school, zal merken dat eten daar anders beleefd wordt. Tussen de middag een warme maaltijd is een paar kilometer over de grens een normaal gegeven. Op een school in Nederland (en België) nuttigt men een eenvoudige boterham. “Abend brot” kennen ze niet regio niet. 

In dit deel van het hoofdstuk komen een aantal specifieke euregionale producten langs. Voor de inwoners van deze streek heel normaal, voor buitenstaanders kan het een nieuwe ervaring zijn of worden.

Er zijn veel verschillende tradities en culturele invloeden in de Euregio Maas-Rijn. Wat echter bijna overal in de regio populair is, zijn de frieten.

Frites, ook bekend als frieten, of gewoon patat, zijn op bijna elke straathoek te koop. Het is een gerecht van gefrituurde aardappelreepjes. Deze algemene omschrijving is ook van toepassing op de Franse fritten of french fries zoals deze op de hele wereld worden gegeten, maar er is wel degelijk een verschil. Al naar gelang de vorm en bereidingswijze van de aardappelreepjes krijgen de frieten een eigen naam. Vlaamse friet zijn dikker en worden twee maal gebakken, terwijl dit slecht eenmaal is bij de dunnere franse frietjes. Naast de frites zijn diverse sauzen en snacks te koop. Voor iemand die nog nooit in deze regio is geweest, een ware uitdaging om een keuze te kunnen maken. Een friet Oorlog, een frietje Kapsalon of een friet Speciaal zijn gewone benamingen die je hier kunt gebruiken. Ook snacks kunnen in eerste instantie vreemd aandoen. Een bamischijf, een nasiblok of een frikandel speciaal. Geen inwoner die hier vreemd van opkijkt.

Naast de manier waarop friet wordt geserveerd, zijn er ook veel traditionele gebeurtenissen in de EMR die om friet draaien. Een voorbeeld is het jaarlijkse frietfestival in Beringen, België, dat duizenden mensen aantrekt om verschillende frietrecepten en -variëteiten te proeven.

Al met al zijn frieten een belangrijk onderdeel van cultuur en tradities en kunnen ze in veel verschillende vormen en met veel verschillende sauzen worden gegeten. Ze zijn een populaire keuze voor iedereen die op zoek is naar iets snels en lekkers om te eten, en er zijn veel manieren om ervan te genieten.

Er zijn winkels die gespecialiseerd zijn in friet en andere gefrituurde snacks: Fritures, of “Frietkot”, of Friettent. De term "friture" komt uit het Frans en betekent "frituur". 


Fritures zijn meestal snelle en goedkope plekken om iets lekkers te eten als je onderweg bent of geen tijd hebt om uitgebreid te gaan zitten. Ze zijn vooral populair in de EMR.

In België en Zuid Limburg (Nederland) al oudsher ambachtelijk geproduceerd maar vanaf eind 19e eeuw komt de productie in deze streek industrieel op gang. Stroop is een geconcentreerde vloeistof waarin grote hoeveelheden suikers zijn opgelost. Afhankelijk van de viscositeit spreekt men van siroop of stroop. Zo heeft men ook limonade siroop of esdoorsiroop. Deze dunnere siropen bestaan uit een derde deel suiker, terwijl dit bij de dikkere stropen kan oplopen tot meer dan 75 procent. Per 100 gram is dat 300 Kcal!

Als we het in deze regio hebben over een “Stroop” dan spreken we du van een ingedikte vruchtenstroop, meestal gemaakt van appels en/of peren. De industriële productie van deze dikke stropen werd aan het einde van de 19e eeuw gestart. Niet toevallig dat dit gebeurde in de Haspengouwregio, een gebied ten westen en oosten van de Maas. Een gebied dat zich kenmerkt door een glooiend landschap met zeer vruchtbare loss/leem gronden. (De Nederlandse gebieden hebben dezelfde kenmerken maar worden niet tot de Haspengouw gerekend, maar tot het Krijt Loss Landschap van Nederland). Een uitstekend gebied voor fruittteelt.

Ondertussen zijn er diverse kookboeken met duizenden recepten verschenen over stroop. De Luikse stroop van siroperie Meurens uit Aubel is zelfs een Halal product (dus voor moslims). Maar van oudsher werd stroop vooral bekend als toevoeging bij vleesgerechten (zuurvlees en hache), als broodbeleg (met of zonder kaas) en uiteraard als saus op een pannenkoek.

Gaufres-wafels zijn een soort zoete, Belgische wafels. Het beslag wordt gebakken in een wafelijzer met golvende uitsparingen die de karakteristieke vorm van de gaufres creëren. Gaufres kunnen worden geserveerd met verschillende toppings, zoals poedersuiker, chocolade, fruit of ijs.

Luikse wafels zijn een soort Belgische wafels die in de stad Luik worden gemaakt. Ze verschillen van andere Belgische wafels door hun grootte en het ontbreken van troggen in het wafelijzer. Luikse wafels worden gebakken in een speciaal, plat wafelijzer. Ze zijn meestal dikker en sappiger dan andere Belgische wafels en worden vaak geserveerd met poedersuiker, chocolade, fruit of ijs.

Belgische rijstcake is een soort cake met rijst als hoofdingrediënt. Het kan worden geserveerd als een dessert en kan worden geserveerd met verschillende toppings, zoals poedersuiker, chocolade of fruit. Het is een Oost-Belgische specialiteit.

Chocolade is geliefd. Overal ter wereld. Maar zeker in de Euregio. Zo staat België al jaar en dag bekend om zijn uitstekende kwaliteit chocolade. En dat is niet zo vreemd als je bedenkt dat de cacao vrucht groeit in de tropen, in het gebied waar België (toen nog onderdeel van het Spaanse rijk) ooit een aantal koloniën bezat. Vanuit Midden en zuid Amerika kwam de tshocoalt naar Europa. (De Duitse liefde voor dit product komt via Italië en Zwitserland naar deze regio). 

In 1857 was de Adler Apotheek (nu het Couven museum) de place to be als het ging om chocolade. Het was de plaats waar de allereerste chocolade werd geproduceerd in Aken en in de wijde omtrek. Toen men erachter kwam dat het enige gezondheidseffect van chocolade een verontrustende gewichtstoename bij de vrouwelijke populatie was, verloor de apotheek zijn aantrekkingskracht. (chocolade kon niet als medicijn geregistreerd worden). Maar niet de vraag naar chocolade. Nee, die nam steeds verder toe. 

Waar Leonard Monheim in 1857 nog handmatig zijn producten maakte, in 1865 werd reeds omgeschakeld naar een industriële productie van deze lekkernij. In 1903 werd onder leiding van Hermann Joseph Monheim een nieuwe fabriek gebouwd in Aken. Het merk Trumpf was geboren. Een merk dat snel furore maakte, en handig gebruik maakte van moderne communicatie middelen om het merk te promoten. Een luchtschip met reclame was onderdeel van een uitstekend PR plan. Zeker om de schuimchocolade/luchtchocolade te promoten! 

Anno 2023 bevinden zich 3 fabrieken van deze zoetigheid in de regio. In Aken is een fabriek met een museum en heuse outlet van Lindt en Spungli, terwijl er in het Belgische deel -in Eupen- een fabriek zit van Chocolaterie Jacques (inclusief een museum) en in Luik bevindt zich de fabriek van het merk Galler. De EMR is dus een regio met een lange chocoladetraditie!

Printen lijken op kleine smalle peperkoeken. Maar als we de officiële bron benaderen (Aachener tourist Board) dan krijgen we een zeer uitgebreid antwoord: 

“Aachener Printen Ze heten niet gewoon 'Printen', maar 'Aachener Printen' en ze zijn – in elk opzicht – uniek. Hardnekkig stellen ze zich te weer tegen alle vergelijkingen met peper- of honingkoeken en doen dat met aanzienlijk succes. Meer dan 4.500 ton printenmassa wordt jaarlijks in de keizerstad gefabriceerd. Soms worden er harde, soms zachte printen van gemaakt, nu eens met een laagje suikerglazuur, dan weer met chocolade, soms verfijnd met noten en soms met amandelen”.

Een mooie omschrijving van een heel bijzonder regionaal product. Iedereen in de Euregio, en ver daarbuiten, herkent dit reepje als peperkoek uit Aken. En mocht je een keer in de oude binnenstad van Aachen verblijven, er zijn genoeg winkeltjes en Kaffe stuben om ze een keer te proeven.

Carnaval wordt overal in de Euregio Maas-Rijn gevierd. Vooral in Aken is carnaval een belangrijke traditie en wordt het elk jaar gevierd met grote optochten, kostuums en feesten. Er zijn ook veel carnavalsevenementen in bars of clubs waar de nadruk ligt op muziek, dansen en feesten. De manier waarop carnaval in Aken wordt gevierd, wordt beïnvloed door de lokale cultuur en traditie van de stad.

Een typisch kenmerk van deze streek is het geloof, dat veel invloed heeft, of heeft gehad op de inrichting (materieel) en mentaliteit van de mensen. (immaterieel). Sinds de romeinse tijd is het katholicisme de overheersende religie en dat zie je in het landschap terug.

Zo zijn de kerken in elk dorp aanwezig, met zijn typische romaanse en gotische bouwstijlen. De torens steken boven de omgeving uit en kennen over het algemeen een kruisvorm als grondplan. Ook de abdij van Rolduc en Alden Biezen zijn mooie voorbeelden van hoe het katholieke geloof in deze grensstreek zichtbaar is

Wellicht wat minder duidelijk, maar wel degelijk een gevolg van de aanwezigheid van de Kerk zijn de restanten van de oude mijnindustrie in Belgisch Limburg Nederlands Limburg en ook in Duitsland. Naast de stortbergen van oude mijnpuin, die zich als een parelketting door het noordelijk deel van de euregio Maas Rijn aaneenrijgen, liggen de oude mijnwerkerskolonien. Gebouwd om de snelle (sociale) bevolkingsgroei in het hele gebied op te kunnen vangen, maar ook zo ingericht dat de mijnwerkers geen sociale onrust zouden kunnen veroorzaken. Om die reden werden de huizen zo geplaatst dat men bij elkaar naar binnen konden kijken. En daarmee wisten de buurtgenoten alles van elkaar. Sociale controle was in die tijd een must om trouwe kerkgangers te hebben.

Misschien wat minder duidelijk, maar zeker ook een gevolg van het katholieke geloof is de Striptekenarij of komikcultuur.

De geschiedenis van de godsdiensten in de Euregio Maas-Rijn gaat terug tot de oudheid en is in de loop der tijd sterk veranderd.

In de Romeinse oudheid waren de meeste mensen in de regio polytheïstische aanhangers van de Romeinse godsdienst. Met de kerstening van Europa in de 4e en 5e eeuw verspreidde het christelijk geloof zich in de regio en werd het de dominante godsdienst.

In de Middeleeuwen waren de meeste mensen in de Euregio Maas-Rijn katholiek. Het protestantisme ontstond in de 16e eeuw en werd populairder in de regio, vooral in Nederland en delen van Duitsland.

In de 19e en 20e eeuw was er ook een toename van mensen in de Euregio Maas-Rijn die tot geen enkele religieuze traditie behoorden. Ook in Nederland en Duitsland was er een toename van het aantal moslims, voornamelijk bestaande uit immigranten.

Tegenwoordig is er een grote verscheidenheid aan religieuze tradities en gemeenschappen in de Euregio Maas-Rijn, waaronder katholieken, protestanten, moslims, joden en mensen die tot geen enkele religieuze traditie behoren. De regio staat bekend om zijn tolerantie en bereidheid om verschillende religieuze tradities te respecteren en te tolereren.

De Belgische striptraditie is een belangrijk onderdeel van de Belgische cultuur en kent een lange geschiedenis. De eerste Belgische strips ontstonden aan het eind van de 19e eeuw en werden voornamelijk gepubliceerd in tijdschriften en kranten. Enkele van de bekendste Belgische strips zijn "Kuifje" van Hergé, "De Smurfen" van Peyo en "Lucky Luke" van Morris.

Belgische strips worden gekenmerkt door hun gedetailleerde tekeningen en realistische stijl en hebben vaak een sterke verhalende structuur. Ze worden in vele talen gepubliceerd en hebben een grote internationale schare fans. België heeft ook veel stripfestivals en musea die de Belgische striptraditie vieren en hun publiek informeren over de geschiedenis en cultuur van het Belgische stripverhaal.